Werkgeluk: de impact van betekenis, zingeving

Laten we eens met een vraag beginnen: waarom werk je eigenlijk?

Grote kans dat in je antwoord ergens het thema geld verdienen terugkomt. En dat is niet zo raar. We leven immers in een geldgestuurde maatschappij. Je hebt geld nodig om huur of hypotheek te betalen om ergens te kunnen wonen. En geld voor de boodschappen, je telefoonabonnement, internet, vakantie, noem het maar op. Tenzij je de loterij gewonnen hebt, een rijke erfgenaam bent of een rijke man/vrouw getrouwd hebt, heb je een baan of bedrijf nodig om daarin te voorzien.

Een interessantere vraag is daarom wellicht: zou je nog steeds werken als je dat niet meer voor het geld hoefde te doen? Het verrast je misschien, maar onderzoek laat al jarenlang zien dat een grote meerderheid van de mensen zou blijven werken, ook al hebben ze het geld niet (meer) nodig. Blijkbaar zijn er meer factoren die motiveren om te werken.

Baan, carrière of roeping

Al ruim 20 jaar geleden liet Amy Wrzesniewski zien dat mensen hun werk op één van drie manieren ervaren: als baan, als carrière of als roeping. Als je je werk als een baan ziet, is de inhoud van je werk niet per se motiverend voor je en zie je je salaris als compensatie voor de tijd die je op je werk doorbrengt (en die je eigenlijk liever ergens anders had willen doorbrengen). Je werkt voor het geld en zou het liefst stoppen als dat zou kunnen.

Je werk als carrière zien, betekent dat je vooral gefocust bent op vooruitgang in je werk. Het wil niet zeggen dat je het niet naar je zin hebt op je werk, maar je stelt doelen voor jezelf en ziet je werk in dit licht. Je huidige functie is een investering en opstap naar een betere functie en promotie ervaar je als erkenning en als succes in de competitie met je collega’s.

Zie je je werk als roeping, dan is je werk een belangrijk onderdeel van je leven, van wie je bent. Welk werk je doet, is een bewuste keuze om de bijdrage die je daarmee kunt leveren aan de maatschappij. Je doet je werk met plezier, gaat graag om met (gelijkgestemde) collega’s en neemt je werk mee naar huis. Pensioen? Liever niet!

De mensen die zouden blijven werken, ook al is dat financieel niet noodzakelijk, vallen dus in de tweede en derde categorie.

Betekenisgeving

Hoe je werken ook ziet, de betekenis die je eraan geeft, is die van jou. Niemand anders kan jou vertellen wat voor jou de betekenis van werken is. Of dit nu inkomensvoorziening is, een investering in je verdere loopbaan of een manier om de wereld een beetje mooier te maken.

Dit geldt niet alleen voor werken an sich, maar ook voor elke taak die je verricht. Elke taak heeft z’n eigen betekenis; hetzij de betekenis die de organisatie eraan geeft, hetzij de betekenis die jij er zelf aan geeft. Stress ontstaat wanneer de betekenis die de organisatie (of je leidinggevende) eraan geeft, niet helder is of zelfs niet bekend is. Denk aan zaken die al jaren op dezelfde manier gebeuren, maar niemand weet meer waarom het (zo) gedaan wordt. Of wanneer de betekenis die jij eraan geeft, geen ruimte krijgt binnen de organisatie. Een rapport waaraan je hard gewerkt hebt, dat in de la van je leidinggevende verdwijnt.

Een ander knelpunt in het kader van werkgeluk is te zien in de beroemde timemanagement matrix van Eisenhower: teveel tijd besteden aan zaken in andere kwadranten dan aan zaken in het kwadrant rechtsboven.

In veel werkomgevingen zit er veel druk op het 1e en 3e kwadrant: er zijn veel zaken die urgent zijn of als urgent gepresenteerd worden. Brandjes blussen! Veel zaken uit kwadrant 1 afhandelen, geeft vaak wel een bepaalde voldoening. Net als to do lijstjes afvinken. En je kunt er wel een bepaalde betekenis aan geven, het was nuttig dat je het deed. Maar was het nu echt zinvol?

Tijd die doorgebracht wordt in het 2e kwadrant wordt in de regel als zinvoller ervaren (en voorkomt vaak dat zaken in het 1e kwadrant terecht komen doordat problemen vroegtijdig worden onderkend of oplossingen voor toekomstige problemen kunnen worden gevonden), maar is vaak tijd die bevochten moet worden. En zo wordt duidelijk dat er onder betekenisgeving nog een diepere laag van zingeving ligt.

Zingeving als arbeidsvoorwaarde

Het fenomeen zingeving is de laatste jaren steeds belangrijker geworden. Dat is niet alleen zichtbaar in de wereld van werk, maar veel breder dan dat. Met de ontkerkelijking zijn we een belangrijke bron van zingeving kwijtgeraakt (het woord roeping heeft nog steeds een zekere religieuze lading). Tegelijk vinden andere spirituele stromingen opgang en zijn activiteiten met een spiritueel tintje drukbezocht. Zoeken naar zin wordt steeds minder zweverig.

Die verschuiving is ook zichtbaar op gebied van werk. Primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden verliezen langzaam hun waarde als onderscheidende en aartrekkende factor voor nieuwe medewerkers. En dat effect lijkt sterker bij jongere generaties, waarbij de millennial vaak als voorbeeld wordt genoemd. Bij hun zoektocht naar een nieuwe baan kijken zij (ook) naar andere zaken dan het salaris. Ze vragen zich af: zou ik me trots voelen om voor dit bedrijf te werken? Welke bijdrage kan ik met mijn werk leveren aan de maatschappij? Waar kan ik de meeste betekenis vinden en bieden? Voel ik me verwant met de waarden van de organisatie? Sluit de missie van de organisatie aan bij mijn persoonlijke missie?

Ikigai

Het zijn allemaal vragen die passen bij de vraag die centraal staat bij zingeving in het werk: waarom doe ik wat ik doe? Een term die de laatste jaren opgang doet op dit gebied, is het Japanse Ikigai. Je zou het kunnen vertalen als bestaansreden, de reden waarom je je bed uit komt. Ikigai vind je op het kruispunt van vier zaken: waar je goed in bent, waar je voor betaald krijgt, wat je fijn vindt om te doen, wat de wereld nodig heeft.

Zoals je in bovenstaand plaatje kunt zien, gaat Ikigai nog een stapje verder dan de driedeling eerder in dit artikel, die met name beperkt is tot de onderste cirkel What you can be paid for (baan) en de overlapping daarvan met de naastliggende cirkels What you are good at (carrière) respectievelijk What the world needs (roeping). Je purpose, je ikigai is een overlapping van niet twee, maar alle vier de cirkels. Het voegt je passie en je missie toe aan je beroep en je roeping.

Nu zijn we in Nederland natuurlijk opgegroeid met een sterke Calvinistische werkethiek. We zijn harde werkers. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Waarom zouden mensen niet tevreden zijn met een baan waarin je kunt doen waar je goed in bent en waar je je geld mee kunt verdienen? Waarom moeten ze het ook nog leuk en zinvol vinden? Het is tenslotte werk! Daarmee komen we weer terug op het eerdere onderscheid van de betekenis van werken an sich en het feit dat een grote meerderheid zou blijven werken, ook al zou dat financieel niet meer nodig zijn. Daar zorgen passie en missie voor. Die zorgen er bovendien voor dat mensen hun werk afmaken, ook al zit de werkdag er eigenlijk af. Dat mensen net dat stapje extra zetten om de verwachting van hun klant te overtreffen. Of extra energie steken in het verbeteren van de kwaliteit. Zinvol, niet?

De toelichting wat er gebeurt als slechts drie van de vier cirkels overlappen, laat duidelijk zien dat alleen een overlap van alle cirkels optimaal bijdraagt aan werkgeluk. Als een van de vier elementen ontbreekt, voel je je respectievelijk onzeker (je doet niet waar je goed in bent), leeg (je doet niet wat je leuk vindt), zinloos (je doet niet wat de wereld nodig heeft) of arm (je wordt niet -goed- betaald voor wat je doet). En hoewel elk werk waar drie elementen in vertegenwoordigd zijn al prima werk kan zijn, draagt alleen werk waar alle elementen in vertegenwoordigd zijn, optimaal bij aan werkgeluk.

De sweet spot

Werken doe je in de regel niet in je eentje, maar meestal in de context van een organisatie (of opdrachtgever als je ZZP-er bent). Hoe prachtig het ook is als je je eigen Ikigai of Purpose (ik spreek liever van het Waarom) gevonden hebt, als deze niet matcht met die van je functie en/of die van de organisatie waarin je werkt, wringt er iets waardoor je werkgeluk in het gedrang komt.

Voor een optimaal werkgelukeffect is het dus belangrijk om op zoek te gaan naar de sweet spot, waar het Waarom van het individu, het Waarom van diens rol en het Waarom van de organisatie elkaar raken of overlappen. En hoe groter de overlap, hoe meer dit kan bijdragen aan het ervaren van werkgeluk.

Wat kun je doen?

En wat kun jij dan doen om het werkgeluk van je mensen (en van jezelf) te vergroten via de ingang van betekenis en zingeving? Uit de tekst hierboven heb je wellicht al wat aanknopingspunten gehaald. Ik vertaal ze graag naar concrete suggesties:

Communiceer helder over het Waarom (of Missie en Visie) van de organisatie. Zorg dat dit niet bij alleen het bepalen en benoemen ervan blijft, maar dat het Waarom van de organisatie blijkt uit alles wat er gedaan wordt en uit elke beslissing die genomen wordt.
Neem het onderwerp mee in functioneringsgesprekken. Durf je mensen te vragen hoe zinvol zij hun werk vinden. En ga het gesprek aan om te onderzoeken in hoeverre het Waarom van de medewerker (alle 4 de Ikigai cirkels) nog past bij het Waarom van de organisatie of bij die van zijn functie.
Geef je mensen ruimte om tijd en aandacht aan (het onderzoeken van) hun Waarom te besteden. Stimuleer en faciliteer vrijwilligerswerk daarbij.
Is het Waarom van je organisatie nog niet helder? Betrek je mensen dan bij het definiëren ervan. Degenen die het dagelijkse werk doen, zien dat Waarom wellicht veel concreter dan degenen op kantoor ‘achter de tekentafel’.
Doe als bedrijfsuitje eens vrijwilligerswerk bij een goed doel dat mooi aansluit bij het Waarom van je organisatie. Het zorgt niet alleen voor ervaren zingeving, maar zorgt ook voor onderlinge verbinding.
Stel het Waarom centraal in sollicitatiegesprekken. Vaardigheden zijn te trainen. Een goede fit met de organisatie niet.

Werkgeluk is voor iedereen verschillend en wat binnen de ene organisatie fantastisch werkt, kan bij een andere organisatie de plank totaal misslaan. Zorg dus dat de interventies die je kiest, passen bij waar jouw organisatie op dit moment staat. Wil je hierover meer advies of wil je meer inspiratie voor interventies (want er zijn er nog tientallen andere op dit thema), neem gerust contact met me op.