Ken je ze (nog) de reclames van KitKat uit de jaren 90? De hondentrainer die zijn hond tevergeefs probeert aan te zetten tot ‘kill en attack’ (ik vond zelf die volgorde altijd wat bijzonder, maar dat zal vast de bedoeling zijn geweest). En het stel dat al mobiel bellend (toen was dat nog een hype, kun je nagaan, kijk ook naar de prachtige vintage mobieltjes) een keuze maakt voor het avondeten, terwijl ze uiteindelijk naast elkaar staan. En dan die geweldige voiceover die zegt:

waar… zijn… wij… nou… helemaal… mee… bezig…?

Een groot deel van mijn generatiegenoten hoeft het filmpje niet eens te zien om die stem te horen.

Take a break

Die stem hoor ik nog steeds regelmatig in mijn hoofd. Gelukkig verleidt ie me niet tot het eten van een KitKat, wat natuurlijk wel de bedoeling was van de reclame: take a break, take a KitKat. (Of is het niet helemaal toevallig dat ik net een stukje chocolade heb genomen? Hmm.) Hij verleidt me wel tot het eerste deel van de boodschap: take a break. Denk eens even na over waar je nou helemaal mee bezig bent!

Hoe vaak doe jij dat eigenlijk? Even stilstaan?

Stilstand is achteruitgang?!

In onze efficiëncy- en prestatiegerichte maatschappij hebben we stilstaan gedefinieerd als achteruitgang. Stilstand is een waste. Niet-benutten van beschikbare capaciteit. Niet efficiënt. Niet productief. We worden afgerekend op productiviteit, declarabiliteit. We worden actief ontmoedigd om stil te staan. Ook in je persoonlijke en zakelijke ontwikkeling mag je niet even op adem komen, je moet je blijven ontwikkelen anders raak je achterop. Een medewerker die het dit jaar wel even gezegend vindt met cursussen omdat ie al genoeg aan zijn hoofd heeft in zijn leven wordt al snel gezien als ongemotiveerd en moet oppassen voor een negatieve beoordeling.

Op de lange termijn

De effecten van het uitbannen van stilstand beginnen we zoetjesaan maar al te goed te merken. De technologische ontwikkelingen gaan harder dan we kunnen bijbenen en confronteren ons met morele dilemma’s waar we ons niet eerder bewust van waren. Het stressgerelateerde verzuim blijft stijgen, evenals het aantal mensen met burn-outklachten. In ons werk zijn we meer bezig met brandjes blussen dan stilstaan bij het ontstaan van de brandjes, want de roep van de waan van de dag is toch wel heel sterk.

Stilstaan is een luxe geworden die we ons nog te zelden permitteren. Het korte-termijndenken is leidend geworden. Ik wil het en ik wil het nu. En dat kan nog ook, want alles is realtime beschikbaar. De effecten op de korte termijn zijn direct inzichtelijk en beheersbaar. Stilstaan bij de effecten op de langere termijn, precies, dat vraagt om stilstaan en dat zorgt op de korte termijn voor inefficiëntie. Dus dat doen we maar niet.

We bijten in onze eigen staart

Ken je dat beeld van een hond die probeert zijn eigen staart te pakken en zo rondjes om zichzelf heen blijft draaien? Youtube staat vol met filmpjes van die honden. En we lachen er hartelijk om. Het is ook een vermakelijk gezicht. Je ziet het voor je, toch?

Die hondenactie (katten kunnen er trouwens ook wat van) is een prachtige metafoor voor hoe de cultuur van ‘stilstand is achteruitgang’ zichzelf in stand houdt. We zijn zo hard bezig om onze staart (efficiëntie) te pakken dat we ons er niet bewust van zijn dat het onze eigen staart is die we proberen te pakken en dat we alleen maar rondjes om onszelf heen draaien.

Het volledige plaatje zien

Als we naar de filmpjes kijken, zien we onmiddellijk wat er aan de hand is. Zolang we zelf rondjes om onszelf blijven rennen, zien we dat grotere perspectief niet. Om dat te kunnen zien moeten we er letterlijk even uit stappen en het perspectief van de waarnemer (hier dus de filmer en de kijkers) innemen. En om goed te kunnen waarnemen moeten we… je raadt het al: even stilstaan. Want pas dan kun je – in alle rust – het hele plaatje overzien.

En dan zie je de effecten van niet-stilstaan (die je had kunnen vermijden als je wel er wel even bij had stilgestaan). Om er eens een paar te noemen:

• verrast worden door effecten die je niet had voorzien
• ontdekken dat je op een heel andere plek staat dan waar je had willen zijn en geen idee hebben hoe je daar nou terechtgekomen bent
• ontdekken dat je problemen hebt opgelost die helemaal niet relevant waren voor je core business
• ontdekken dat je door op het ene te besparen juist een groter lek elders hebt gecreëerd
• uitgeput raken door de focus op presteren en niet inefficiënt mogen zijn
• minder creativiteit en innovatie door minder kruisbestuiving door minder social talk en door gebrek aan ruimte voor spelen en experimenteren

Stilstand is noodzakelijk

Bovenstaande lijst is bij lange na niet uitputtend. Voor mij maakt hij pijnlijk zichtbaar dat de manier waarop we met efficiëntie omgaan vaak juist tot grotere inefficiëntie leidt. We hebben alles vastgelegd in processen en procedures. We hebben alles afgebakend en belegd. Daardoor zijn we het grotere overzicht kwijtgeraakt. En juist dat grotere overzicht is cruciaal om onszelf aan te kunnen spiegelen. Pas dan kunnen we beoordelen of we de juiste dingen doen. En worden we juist daar dan niet veel efficiënter van?

Ik durf daarom wel te beweren dat het zowel voor mensen als voor organisaties noodzakelijk is om met grote regelmaat stil te staan. Om even pas op de plaats te maken. Onszelf af te vragen: waar zijn wij nou helemaal mee bezig? Welke dingen doen we eigenlijk? En zijn dat de juiste dingen in het licht van wat we willen bereiken? Trouwens, wat willen we eigenlijk bereiken?

Stilstaan voelt ongemakkelijk

Die noodzaak zien we misschien wel, maar waarom doen we het dan eigenlijk niet, dat stilstaan? Ik vermoed dat een van de redenen is dat stilstaan ongemakkelijk voelt. We zijn gewend om te doen, om te handelen, om te beslissen. Dat is onze comfortzone geworden. Niet voor niets voelen veel leidinggevenden zich meer senang bij brandjes blussen en micromanagen dan bij luisteren, loslaten en faciliteren.

Het voelt ook ongemakkelijk omdat we anders geprikkeld worden. Onze beoordelings- en beloningssystemen zijn niet ingesteld op stilstaan. We zijn geconditioneerd om ons met ons eigen belang bezig te houden. We worden er niet voor beloond als we even de tijd nemen om met een collega na te denken over diens probleem of idee of ons op een andere manier met het grotere geheel bezig te houden. Die verantwoordelijkheid ligt bij de directie. Die vervolgens weer klaagt over het gebrek aan samenwerking. Een schurende paradox.

En, laten we eerlijk zijn, onszelf kritische vragen stellen ligt ook vaak buiten onze comfortzone. We voelen ons ongemakkelijk bij vragen waar we niet direct een antwoord op hebben. Die ons confronteren met de mogelijkheid dat we misschien niet het juiste aan het doen zijn of de mogelijkheid dat onze acties ongewenste gevolgen hebben. Struisvogelpolitiek voelt soms veel veiliger. Wie dan leeft, wie dan zorgt. En misschien zit ik dan zelfs niet meer op deze plek zodat ik geen verantwoording hoef af te leggen. Een ‘wir haben es nicht gewusst’ blijft voor sommigen een aantrekkelijke verschuilplaats.

Voorbij het ongemak

Het is dus een uitdaging om voorbij het ongemak te komen. Je te laten raken door vragen die je aan het denken zetten. Je mening durven herzien. Voortschrijdend inzicht te omarmen. Verder te kijken dan je neus lang is. Want pas dan zie je jouw plek in het grotere geheel. De positieve én negatieve impact die jij maakt. En kun je bewuste keuzes maken. Die je positieve impact misschien wel verveelvoudigen. En dat is toch uiteindelijk wat je wilt?

Dus ik daag je graag uit… stel jezelf die vragen eens: waar ben jij nou helemaal mee bezig? En is dat ook wat je wilt? Bereik je ermee wat je bedoeling was?

 

Vind je het moeilijk om jezelf uit je comfortzone te trekken? Ik help je graag met de juiste, prikkelende vragen (ik heb er nog veel meer) die jou in staat stellen het grotere plaatje te zien en die je helpen om de zinvolle antwoorden te formuleren die je juist verder helpen om je purpose te realiseren.